اچ اس ای (HSE) مخفف سه کلمه Health (بهداشت)، Safety (ایمنی) و Environment (محیط زیست) است و به مجموعه‌ای از سیستم‌ها، فرآیندها و دستورالعمل‌ها اشاره دارد که با هدف جلوگیری از آسیب‌ها، حفظ و بهبود سلامت کارکنان، تضمین ایمنی در محیط‌های کاری و بهبود شرایط زیست محیطی به وجود آمده است.
آشنایی با HSE و نحوه اجرای دستورالعملهای مربوط به آن، از بروز حوادث کاری پیشگیری می‌کنید. با ایمن احسان تا پایان این مقاله همراه شوید تا درباره HSE بیشتر بدانید و با وظایف یک مهندس ایمنی آشنا شوید.
اچ اس ای HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست) چیست؟
امروزه در تمامی صنایع مهمترین اولویت برای کارفرما، حفظ ایمنی و سلامت کارمندان، کارگران و تمامی پرسنل مجموعه است. این موضوع علاوه بر وظیفه انسانی، به علت گنجانده شدن در قوانین مربوط به کار در اکثریت کشور‌ها، تبدیل به وظیفه‌ای برای صاحبان کسب و کار‌ها شده است. همچنین با توجه به صنعتی شدن جوامع که شروع فرآیند آن را می‌توان از سال 1760 میلادی دانست، مسئله حفظ و احیای محیط زیست نیز از اهمیت دو چندانی برخوردار است.
رعایت دستورالعملهای HSE در صنایع تولیدی امری واجب و ضروری است و به همین خاطر در اینگونه صنایع کارمندانی تحت عنوان مهندس ایمنی (کارشناس HSE)، مشغول به کار هستند. کارشناسان HSE با نظارت دقیق بر قسمت‌های حیاتی ایمنی، همچون تجهیزات آتش نشانی و همچنین با آموزش به کارکنان، نقش مؤثری در پیشگیری از حوادث دارند. به طور کلی اهداف اصلی HSE شامل موارد زیر می‌شود:
- جلوگیری از حوادث و صدمات شغلی
- کاهش و مدیریت ریسک‌های بهداشتی و ایمنی
- حفاظت از محیط زیست
- ارتقای فرهنگ ایمنی در سازمان
اجزا اصلی HSE
بهداشت (Health): شامل شناسایی، ارزیابی و کنترل عواملی است که می‌توانند سلامت کارکنان را تحت تأثیر قرار دهند، مانند مواد شیمیایی، نویز، استرس‌های شغلی و بیماری‌های شغلی.
ایمنی (Safety): به اقدامات و استانداردهایی اشاره دارد که برای پیشگیری از حوادث، آسیب‌های فیزیکی و مرگ و میر در محیط کار اجرا می‌شوند. این بخش شامل مدیریت ریسک، آموزش‌های ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظتی است.
محیط زیست (Environment): متمرکز بر کاهش اثرات منفی فعالیت‌های صنعتی و سازمانی بر محیط زیست است. این شامل مدیریت پسماند، کاهش آلودگی هوا و آب، و مصرف بهینه منابع طبیعی می‌شود.
تاریخچه HSE
قوانین و مقررات مربوط به ایمنی و سلامت برای نخستین بار در کشور بریتانیا، برای بهبو وضعیت کارگران که در خلال انقلاب صنعتی در شرایط نسبتاً اسف باری به سر می‌بردند، تهیه و تنظیم شد. اولین قانون در این زمینه در سال 1833 در جهت حمایت از نیروی کار کودک مشغول در کارخانه‌های بریتانیا، تصویب شد. پس از آن در سال 1842 قانون مربوط به معادن شکل گرفت تا وضعیت کارگران معدن را بهبود بخشد. در سال 1956، صنعت کشاورزی نیز تحت قوانین مربوط به ایمنی و سلامت در آمد و به اوضاع کارگران شاغل در این صنعت توجه شد. بزرگترین جهش در این زمینه در سال 1974 با تصویب قانون بهداشت و ایمنی در کار رخ داد. در این قانون کارفرمایان مسئول حفاظت از ایمنی و سلامت کارکنان خود شدند و آنها موظف به رعایت استانداردهای مربوطه بودند.
در سال‌های 1989 به بعد روند سریعی در تدوین دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های مربوط به HSE شکل گرفت که در زمینه‌های گوناگون و برای انواع مشاغل و موقعیت‌ها منتشر شده است. قوانین بسیاری در این زمینه به وجود آمده است که ذکر تمامی آنها نیازمند مقاله‌ای جداگانه می‌باشد ولی به برخی از این قوانین همچون مقررات برق در محل کار در سال 1989، مقررات تجهیزات و عملیات بالابر در سال 1998 و مقررات کار در ارتفاع که در سال 2005 منتشر شده است، می‌توان اشاره کرد.
مفاهیم مهم در سیستم hse
در سیستم HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست)، چندین مفهوم کلیدی وجود دارد که به درک بهتر، پیاده‌سازی موثر و ارتقای این سیستم کمک می‌کنند. در ادامه، مهمترین این مفاهیم را توضیح می‌دهیم:
1. مدیریت ریسک (Risk Management)
فرآیند شناسایی، ارزیابی و کنترل خطراتی که می‌توانند سلامت، ایمنی یا محیط زیست را تهدید کنند که شامل شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک، تصمیم‌گیری برای کنترل ریسک‌ها و بازنگری دوره‌ای است.
2. PPE (تجهیزات حفاظت فردی)
تجهیزاتی مانند کلاه ایمنی، دستکش، ماسک و کفش‌های ایمنی که برای حفاظت کارکنان در برابر خطرات استفاده می‌شوند. استفاده از PPE آخرین خط دفاعی است و باید پس از اجرای اقدامات کنترلی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
3. ارزیابی ریسک (Risk Assessment)
تعیین سطح ریسک‌های موجود و اولویت‌بندی آنها برای کنترل و شناسایی خطرات، تحلیل ریسک، ارزیابی و مدیریت آن.
4. سیستم‌های مجوز کار (Permit to Work Systems)
یک فرآیند رسمی برای صدور مجوز انجام کارهای خطرناک مانند کار در ارتفاع، جوشکاری و کار در فضاهای بسته برای جلوگیری از حوادث از طریق کنترل و نظارت دقیق.
5. برنامه‌های واکنش در شرایط اضطراری (Emergency Response Plans)
دستورالعملهای مشخص برای مواجهه با شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی، نشت مواد شیمیایی و بلایای طبیعی.
6. جنبه‌های زیست‌محیطی (Environmental Aspects)
شناسایی و ارزیابی اثرات فعالیت‌های سازمان بر محیط زیست، مانند آلودگی هوا، آب و تولید پسماند.
دلایل نیاز به hse چیست؟
حفاظت از کارکنان: سلامت و ایمنی کارکنان باید در اولویت قرار گیرد. پیاده‌سازی سیستم‌های HSE می‌تواند از حوادث و بیماری‌های شغلی جلوگیری کند و شرایط کاری ایمن و سالم را فراهم کند.
کاهش خطرات و حوادث: به کمک HSE می‌توان خطرات بالقوه در محیط‌های کاری را شناسایی و کاهش داد. این شامل شناسایی خطرات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و ارگونومیکی است.
رعایت قوانین و مقررات: سازمان‌ها باید به قوانین و استانداردهای ایمنی، بهداشت و محیط زیست پایبند باشند. عدم رعایت این قوانین می‌تواند به جریمه‌ها و مجازات‌های قانونی منجر شود.
افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها: ایجاد محیطی ایمن و سالم موجب کاهش بیماری‌ها و حوادث می‌شود که این خود منجر به کاهش هزینه‌های درمانی، غیبت‌ها و حتی هزینه‌های بیمه خواهد شد.
حفاظت از محیط زیست: HSE به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در استفاده از منابع طبیعی و مواد شیمیایی دقت بیشتری داشته باشند و از آلودگی محیط زیست جلوگیری کنند.
مقابله با بحران‌ها و شرایط اضطراری: برنامه‌های HSE به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا آماده باشند و بتوانند به طور مؤثر در مواقع بحران یا شرایط اضطراری واکنش نشان دهند.
وظایف کارشناسان HSE چیست؟
مسئولین HSE در یک سازمان دارای وظایف گوناگون و متعددی برای تحقق بخشیدن به اهداف خود هستند. بخشی از این وظایف عبارتند از:
- تدوین و توسعه سیاست‌های ایمنی و سلامت: مهندسین HSE باید اقدام به توسعه، به روز رسانی و اجرای رویه‌های بهداشت، ایمنی و زیست محیطی، مطابق با دستورالعملهای مربوطه و استانداردهای صنعت کنند.
- نظارت بر انطباق سیاست‌ها: قوانین مربوط به ایمنی و محیط زیست در کشور‌ها و حتی شهر‌های مختلف، متفاوت است. یکی از وظایف تیم HSE این است که از انطباق سیاست‌های شرکت با قوانین محلی اطمینان حاصل کند.
- ارزیابی ریسک: مهندسین ایمنی باید بتوانند با مشاهده محیط کار، ابزار‌ها و حوزه فعالیت صنعت، اقدام به شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک‌های احتمالی کرده تا با برنامه‌ریزی مناسب از وقوع حوادث پیش‌رو جلوگیری به عمل آورند.
- آموزش: برگزاری جلسات آموزشی برای کارکنان و آگاه کردن آنان نسبت به مسائل بهداشتی و پروتکل‌های ایمنی سازمان از جمله وظایف HSE است.
- بررسی حوادث: پس از وقوع حوادث، تیم HSE وظیفه دارد تا با بررسی دقیق حادثه، علت آن را مشخص کرده و اقدام به رفع آن نماید تا وقوع اتفاقات مشابه در آینده جلوگیری شود.
- بازرسی‌های ایمنی: مهندس‌های HSE وظیفه دارند تا به صورت دوره‌ای و منظم، از محل کار، ابزار‌ها، تجهیزات اطفاء حریق و ماشین‌آلات کارخانه بازدید کنند، از سلامت آنها مطمئن شوند و به تعویض برخی لوازم، مانند شیلنگ‌های آتش‌نشانی که نیاز به تعویض دوره‌ای دارند بپردازند.
- تجهیزات حفاظت فردی (PPE): نظارت بر کیفیت تجهیزات ایمنی فردی و در دسترس بودن آنها برای کارکنان از جمله مسئولیت‌های مهم HSE محسوب می‌شود.
- برنامه‌ریزی واکنش اضطراری: برنامه‌ریزی برای اقداماتی از جمله روش‌های تخلیه و کمک‌های اولیه که در هنگام وقوع موقعیت اضطراری در محل کار انجام می‌پذیرد نیز از جمله وظایف این مهندسین به شمار می‌رود.
- مانور‌های اضطراری: اجرای مانور‌های گوناگون جهت آمادگی کارکنان در مواجهه با مواقع اضطراری، می‌تواند سبب واکنش بهتر آنان شده و صدمات ناشی از حوادث را به حداقل برساند.
- ارتباطات ایمنی: مسئولین ایمنی باید بتوانند با ارتباط با سایر کارکنان و فهمیدن دغدغه‌ها و نگرانی‌های آنان، اقدام به رفع مشکلات سلامتی و ایمنی در محیط کار نمایند.
- مدیریت مسائل زیست محیطی: نظارت بر سازگاری فعالیت‌های شرکت با قوانین محیط زیستی محلی، از جمله وظایف مهم واحد HSE است که می‌تواند از بسیاری از درگیری‌های حقوقی و جریمه‌ها جلوگیری به عمل آورد.
سخن پایانی
بر طبق قوانین ایمنی و بهداشت در محل کار، حفاظت از کارکنان در مقابل خطرات احتمالی، به عهده کارفرما می‌باشد و همچنین خود کارکنان نیز دارای مسئولیت‌هایی برای اجرای درست این قوانین هستند. عمل کردن به آنها باعث بهبود وضعیت کسب و کار و جلوگیری از حوادث غیر مترقبه می‌شود. در این مقاله سعی بر آن شد تا HSE و وظایف مربوط به آن را بهتر بشناسید تا بتوانید با آگاهی کامل، در این زمینه بهترین عملکرد ممکن را ارائه دهید. به خاطر داشته باشید که عدم انجام درست این وظایف باعث وارد شدن صدمات جبران ناپذیری به نیرو‌ها و در نتیجه به کسب و کار شما خواهد شد.
