تاریخچه آتش نشانی

همزمان با شروع استفاده انسان‌های اولیه از آتش جهت گرم کردن خود و پختن گوشت حیوانات، حوادث ناشی از آتش سوزی جان و مال آن‌ها را مورد تهدید قرار داده است. با پیشرفت تکنولوژی و در نتیجه دسترسی راحت‌تر انسان به وسایل گرمایشی و آتش‌زا و همچنین افزایش تراکم شهر‌ها، تعداد و میزان خسارت این حوادث افزایش قابل توجهی داشته‌اند.

به منظور کاهش تلفات ناشی از آتش سوزی، تمامی جوامع شروع به تشکیل ارگان‌هایی تخصصی جهت رسیدگی به این حوادث کردند و انسان‌هایی را به همین منظور آموزش دادند تا ضرر‌های ناشی از اینگونه اتفاقات را به حداقل برسانند. از طرفی با توجه به نیاز‌های این حوزه، صنایع مرتبط توسعه تجهیزات آتش نشانی را در دستور کار خود قرار دادند. در این مقاله قصد داریم تا روند توسعه این ارگان‌ها را که امروز از آن‌ها تحت عنوان سازمان آتش نشانی یاد می‌شود از ابتدا تا امروز برای شما شرح دهیم. با ایمن احسان تا پایان این مقاله همراه باشید.

آتش نشانی در روم باستان

با اینکه شواهدی مبنی بر تشکیل گروه‌هایی به منظور اطفاء حریق در مصر باستان مشاهده شده است اما طبق اسناد ثبت شده در تاریخ، اولین جایی که عده‌ای برای مبارزه با آتش جمع‌آوری شدند، روم باستان بود. آگوستوس نخستین امپراتور روم و بنیانگذار امپراتوری روم در سال 6 میلادی با استفاده از بردگان، گروهی را به نام ویگیلس (Vigiles) به منظور مقابله با حوادث آتش سوزی تشکیل داد که وظیفه گشت‌زنی در سطح شهر‌ و خاموش کردن آتش را بر عهده داشتند. در آن دوران آتش سوزی‌های متعددی رم را ویران کرد که مهم‌ترین آن‌ها آتش سوزی سال 64 پس از میلاد بود. این آتش سوزی طبق گفته مورخان چیزی در حدود دو سوم رم را از بین برد.

 اولین پمپ آتش نشانی حدود 200 سال قبل از تشکیل ویگیلس، توسط مخترع یونانی تسیبیوس (Ctesibius) طراحی شد. طراحی او در قرن اول میلادی توسط مخترعی به نام Hero Of Alexandria توسعه پیدا کرد تا از همان بدو تشکیل اولین گروه‌های آتش نشانی، استفاده از پمپ‌های آب برای مهار آتش جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. پمپ‌ به آتش نشانان این اجازه را می‌داد تا بتوانند مقادیر آب بیشتری را به فواصل دور‌تری بفرستند و این موضوع سبب می‌شد تا در فاصله‌ای بیشتر از آتش سوزی قرار داشته باشند و به آتش تسلط پیدا کنند.

تاریخچه آتش نشانی در اروپا

در قرون وسطی پس از فروپاشی امپراتوری روم و کاهش سطح شهر نشینی در اروپا، پیشرفت قابل توجهی در تدابیر مقابله با آتش تا قرن دوازدهم میلادی حاصل نشد. در سال 1189 در لندن قانونی به تصویب رسید که بر اساس آن باید در تمامی خانه‌ها سطل آب برای مواقع اضطراری وجود داشته باشد. سال 1547 در آلمان اولین پمپ‌های دستی آتش نشانی طراحی و ساخته شدند. این پمپ‌ها به آتش نشانان این امکان را می‌داد که با فشار بیشتر آب، آتش را سریع‌تر مهار کنند.

آتش نشانی در اروپا تا قرن هفدهم کاملاً ابتدایی بود. لندن در طی سال‌های 798، 982، 989، 1212 و مهم‌تر از همه در سال 1666 متحمل آتش‌سوزی‌های بزرگی شد. آتش سوزی وحشتناک سال 1666 در یک نانوایی در پودینگ لین (pudding lane) آغاز و حدود 5 کیلومتر مربع گسترش یافت. این آتش سوزی را که ده‌ها هزار نفر را در لندن بی‌خانمان کرد، می‌توان نقطه عطفی برای شروع تحولات آتش نشانی در اروپا دانست؛ چرا که با به صدا در آوردن زنگ خطری در گوش مردم باعث شد تا پیشرفتی چشم‌گیر را در زمینه آتش نشانی در قرن هفدهم میلادی شاهد باشیم.

پس از واقعه سال 1666 شرکت‌های بیمه سازمان‌های آتش نشانی خصوصی را به استخدام خود در آوردند تا از اموال مشتریان خود حفاظت کنند و روند توسعه تجهیزات آتش نشانی نیز به شکل چشم‌گیری افزایش یافت. پمپ‌های دستی توسط هانس هاوتش (Hans Hautsch) بهبود پیداکرد و شیلنگ‌های انعطاف‌پذیری جهت افزایش برد پمپ‌ها به آن اضافه شد. در سال 1672 جان ون در هایدن (Jan Van der heyden)، هنرمند و مخترع هلندی شیلنگی ساخته شده از چرم انعطاف پذیر را که در هر 15 متر توسط اتصالات برنجی جفت می‌شد، جهت استفاده از پمپ‌های آتش نشانی طراحی کرد. اختراع اولین شیلنگ آتش نشانی به صورت مدرن، یکی از گام‌های مهم در زمینه پیشرفت روش‌های اطفاء حریق به حساب می‌آید.

اولین آتش نشانی‌های مدرن در اوایل قرن هجدهم در فرانسه ایجاد شدند. فردی به نام فرانسوا دو موریه دو پریه که به اختراع یان ون در هایدن علاقه‌مند بود، توانست لوئی چهاردهم را متقاعد کند که انحصار فروش پمپ‌های قابل حمل آتش نشانی را در سراسر پادشاهی فرانسه به او واگذار کند. او 12 پمپ را به شهر پاریس اهدا کرد و اینگونه اولین آتش نشانی پاریس با نام شرکت نگهبانان پمپ در سال 1716 احداث شد.

اولین ماشین آتش نشانی توسط جان لوفتینگ انگلیسی اختراع شد و پس از آن ریچارد نیوشام در برکشایر با اختراع یک موتور بهبود یافته در سال 1721 توانست بر بازار ماشین‌های آتش نشانی در بریتانیا مسلط شود. ماشین طراحی شده توسط نیوشام شامل پمپ‌هایی دستی بود که بر روی یک شاسی چوبی سوار شده بودند و توانایی حمل 640 لیتر آب را داشتند. برای هدایت این ماشین از تیم‌های 4 تا 12 نفره استفاده می‌شد و حداقل دو نفر از آنان وظیفه داشتند با چرخاندن دسته‌های پمپ آن را به کار بیاندازند.

11 مارس 1733 دولت فرانسه تصمیم گرفت که خدمات آتش نشانی‌ها رایگان باشد. تا قبل از آن مردم برای جلوگیری از پرداخت هزینه، تا آخرین لحظه برای خبر کردن آتش نشانان صبر می‌کردند و زمانی که آن‌ها وارد عمل می‌شدند، دیگر کار از کار گذشته بود. از سال 1750 به بعد آتش نشانی‌های فرانسه به واحد‌های شبه نظامی تبدیل شده و یونیفرم مخصوص به خود را داشتند و با گذشت زمان سایر لوازم مانند کلاه و دستکش ایمنی به تجهیزات آن‌ها افزوده شد.

تاریخچه آتش نشانی در آمریکا

اولین قانون برای مقابله با حوادث آتش سوزی در ایالات متحده، سال 1631 به وسیله فرماندار بوستون اعمال شد. جان وینتروپ استفاده از دودکش‌های چوبی و سقف‌های کاهگلی را ممنوع اعلام کرد. در سال 1648 فرماندار نیو آمستردام چهار مرد را به عنوان نگهبانان آتش نشانی منصوب کرد تا دودکش‌ها را بررسی کرده و متخلفین را جریمه کنند.

مهم‌ترین اقدامی که کمک شایانی به توسعه آتش نشانی در آمریکا کرد توسط بنجامین فرانکلین در سال 1736 صورت گرفت. فرانکلین اولین سازمان آتش نشانی داوطلبانه در فیلادلفیا را تأسیس کرد.

تا زمان جنگ داخلی آمریکا در سال 1861، ایالات متحده اداره آتش نشانی دولتی نداشت و گروه‌های خصوصی برای سریع‌تر رسیدن به محل حادثه با یکدیگر رقابت می‌کردند. در این میان شرکت‌های بیمه به این سازمان‌ها پول پرداخت می‌کردند تا ساختمان‌های طرف قراردادشان را از آتش محفوظ بدارند.

علاوه بر پیشرفت در طراحی پمپ‌ها مسئله حرکت ماشین‌های آتش نشانی نیز مطرح بود. حرکت ماشین‌های آتش نشانی ابتدا توسط خود آتش نشان‌ها انجام می‌شد و سپس اسب‌ها جایگزین نیروی انسانی شدند. استفاده از اسب سه مشکل جدی را به وجود می‌آورد:

• مهار اسب‌ها و جلوگیری از رم کردن آنان در شرایط اضطراری حادثه، کاری سخت و دشوار بود.
• بیماری‌های متعدد میان آن‌ها و عدم توسعه علم دامپزشکی در آن زمان باعث به وجود آمدن مشکلات بهداشتی فراوانی می‌شد.
• توانایی محدود اسب‌ها برای کشیدن ماشین آتش نشانی باعث می‌شد، ماشین‌هایی که از اسب استفاده می‌کردند، عملاً در آتش سوزی‌های گسترده کاری از پیش نبرند.

استفاده از موتور‌های احتراق داخلی مانند موتور دیزل به عنوان نیروی محرکه‌ ماشین‌های آتش نشانی، گامی بزرگ و مؤثر در توسعه فرآیند اطفاء حریق در سراسر جهان بود.

تاریخچه آتش نشانی در ایران

روس‌ها اولین سازمان آتش نشانی ایران را در سال 1221 در شهر تبریز تأسیس کردند. پس از آن دو واحد آتش نشانی رسمی به ترتیب در شهر‌های مسجد سلیمان و آبادان ایجاد شدند. علت تأسیس واحد آتش نشانی در این دو شهر، حفاظت از تأسیسات نفتی آن‌ها بود. پس از آن به سرعت پایگاه‌هایی در سراسر کشور به وجود آمد که به ترتیب زمانی شهر‌های تهران سال1303، قزوین سال 1303، اهواز سال 1304، بندر انزلی سال 1305 و رشت در سال 1305، اولین شهر‌هایی بودند که در آن‌ها پایگاه آتش نشانی احداث شد.

اولین واحد آتش نشانی در تهران در سه راه امین حضور ایجاد شد که با گسترش آن به چهارراه حسن‌آباد منتقل شد. تا سال 1326 تعداد ایستگاه‌های آتش نشانی تهران به پنج مورد رسید و در حال حاضر چیزی بالغ بر 120 ایستگاه در سراسر تهران وجود دارد.

سخن پایانی

مقابله با حوادثی همچون آتش سوزی‌های بزرگ همواره نیازمند تخصص، تجربه و تجهیزات مناسب است ولی اگر در همان مراحل اولیه با استفاده از تجهیزات استانداردی همچون کپسول آتش نشانی و با فراگیری آموزش‌های لازم، آتش را مهار کنیم، می‌توانیم از بسیاری از خسارت‌های عظیم آن جلوگیری به عمل آوریم. نکته مهمی که در مورد کپسول آتش‌نشانی باید به آن توجه شود اصول و استانداردهای نصب کپسول آتش نشانی است.

همچنین استفاده از سیستم‌های اعلام حریق نیز نقش مؤثری در جلوگیری از وقوع آتش سوزی‌های مهار نشدنی دارد و استفاده از آن‌ها در سازه‌های امروزی امری اجباری است. پس با اندکی دقت و رعایت نکات ایمنی و فراهم آوردن تجهیزات اطفاء حریق در محل زندگی خود از وقوع حوادث بزرگ پیشگیری کنید.

یادتان باشد که ایمنی کالای لوکس نیست، ضرورت است. پس همین حالا نسبت به خرید لوازم ایمنی مورد نیاز برای محیط زندگی خود اقدام کنید تا از بروز حوادث ناگوار جلوگیری به عمل آورید.